Tukidydes wojna peloponeska pdf

We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may have an effect on your browsing experience. Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website.

These cookies do not store any personal information. Any cookies that may not be particularly necessary for the website to function and is used specifically to collect user personal data via analytics, ads, other embedded contents are termed as non-necessary cookies.

It is mandatory to procure user consent prior to running these cookies on your website. Skip to content. This website uses cookies to improve your experience.

We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Privacy Overview This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Privacy Overview. Necessary Always Enabled. Non-necessary Non-necessary. Gomme A. Hill G. Between the Persian and Peloponnesian Wars, Oxford. Hofstetter J. Prosopographie der Griechen im perschischen Reich vor Alexander, Berlin. Holladay J. Hornblower S. How W.

Immerwahr 18—20; Raaflaub Lewis D. Second Edition. The Fifth Century B. Kagan D. Kahn D. Kallet L. Kuhrt A. Kulesza R. Lenfant D. Libourel J. Marr J. Meiggs R. Meritt, B. D, Wade-Gery H. Osborne R. Peek W.

Powell A. Raaflaub K. Rhodes P. II ed. Okres klasyczny — p. Trzcionkowski L. Te okolice Hellady, ktre jeszcze obecnie yj w ten sposb, wiadcz, e kiedy podobny zwyczaj panowa powszechnie. Spord Hellenw pierwsi odoyli bro Ateczycy i zarzuciwszy twardy tryb ycia przyjli wytworniejsze obyczaje. Krtkiego natomiast stroju i takiego, jaki si dzisiaj nosi, pierwsi zaczli uywa Lacedemoczycy; zreszt i pod innymi wzgldami ludzie zamoniejsi najbardziej zbliyli si tam w sposobie ycia do ludu.

Lacedemoczycy te pierwsi obnayli ciao i rozebrawszy si do naga zaczli przy wiczeniach gimnastycznych naciera je oliw; w dawnych za czasach nawet na igrzyskach olimpijskich zawodnicy walczyli z opaskami na biodrach; ten zwyczaj usta dopiero niedawno.

Jeszcze i teraz niektrzy barbarzycy, a przede wszystkim Azjaci, staj do zawodw piciarskich i atletycznych w przepaskach na biodrach. Wiele jeszcze innych dowodw mona by przytoczy na to, e w dawnej Helladzie panoway obyczaje podobne tym, jakie dzi istniej wrd barbarzycw. Zaoone w nowszych czasach miasta, ktre wraz z rozwojem eglugi doszy do wikszej zamonoci, budowano na samym wybrzeu morskim i opasywano murami. Miasta te zajmoway midzymorza zarwno ze wzgldw handlowych jak.

Dawne za miasta, z uwagi na panujce dugo korsarstwo, zakadano raczej dalej od morza, i to zarwno miasta wyspiarskie jak ldowe. Grabiono si bowiem wzajemnie nie oszczdzajc nawet i tych, ktrzy cho mieszkali nad morzem, nie trudnili si jednak eglug.

Std i teraz jeszcze miasta te le z dala od morza. Korsarzami byli przewanie wyspiarze: Karyjczycy i Fenicjanie; ci bowiem zamieszkiwali dawniej wiksz cz wysp. Kiedy za Minos stworzy flot, powstay dogodniejsze warunki dla eglugi, wypdzi on bowiem wyspiarskich korsarzy w okresie, gdy wiele wysp ko lonizowa. Mieszkacy miast nadmorskich zaczli si bogaci i y w sposb bardziej ustalony, a niektrzy, szczeglnie wzbogaceni, otaczali swe miasta murami.

W deniu bowiem do zysku sabi oddawali si nawet w niewol silniejszym, a potniejsi finansowo uzaleniali od siebie mniejsze pastwa. Takie to stosunki panoway w Grecji w okresie poprzedzajcym wypraw przeciw Troi. Atreus bawi tam wanie na wy-. Skoro Eurysteus nie wrci, Atreus przej wadz nad Mikeczykami i nad caym obszarem, nad ktrym panowa Eurysteus; yczyli sobie tego rwnie Mikeczycy z obawy przed Heraklidami i dlatego, e Atreus wydawa si czowiekiem monym i lud sobie pozyska.

Agamemnon, przejwszy to dziedzictwo i rwnoczenie zdobywszy potg morsk o wiele wiksz od innych, zorganizowa wypraw, a wojsko zebra nie tyle jak mi si zdaje dziki wpywom osobistym, ile postrachem. Okazuje si bowiem, e i sam przyby na wypraw z najwiksz liczb okrtw, i Arkadyjczykom ich jeszcze dostarczy, jak o tym wiadczy Homer, jeli go mona uwaa za wiarygodnego.

Take w innym miejscu, wspominajc o przekazywaniu bera, powiedzia o Agamemnonie: Nad wielu wyspami wada i nad caym Argos".

Bdc wadc kontynentalnym, nie byby mg panowa nad wyspami z wyjtkiem okolicznych, a tych nie mogo by wiele gdyby nie mia jakiej floty. Na podstawie wyprawy trojaskiej mona wywnioskowa, jak wyglday stosunki przed ni. Jeeliby kto na tej podstawie, e Mikeny byy mae albo e jakie z miast wczesnych obecnie wydaje si czym maoznacz nym, powtpiewa o tym, e wyprawa ta bya tak wielka, jak j przedstawili poeci i tradycja, to rozumowaby niecile.

Jeliby za to samo spotkao Ateny to z ich zewntrznego wygldu mona by byo wnioskowa, e potga Ateczykw bya dwu-. Nie ma wic podstaw do powtpiewania, e wicej uwagi trzeba zwraca na istotn si miast ni na ich wygld zewntrzny. Naley zatem przypuszcza, e owa wyprawa trojaska bya najwiksz ze wszystkich, ktre j poprzedzay, nie dorwnywaa jednak wojnom wspczesnym. Jeli za wolno take i pod tym wzgldem wierzy Homerowi, ktry zreszt jako poeta musia prawdopodobnie upikszy swe opowiadanie, to i u niego wydaje si to wszystko do niepo kane.

Mwic o okrtach Filokteta, stwierdzi, e wszyscy wiolarze byli rwnoczenie wojownikami; wszystkich bowiem przedstawi jako ucznikw. Jest za nieprawdopodobne, eby wielu nie wiosujcych brao udzia w wyprawie, z wyjtkiem krlw i najwybitniejszych osobistoci; wyprawiali si przecie na pene morze ze sprztem wojennym, a nie mieli okrtw z pokadami, lecz statki zbudowane na star mod, na sposb raczej korsarski. Jeli wic wemiemy najwiksze i najmniejsze okrty i obliczymy przecitn liczb wiolarzy, to okae si, e byo ich niewielu, jak na wspln wypraw caej Hellady.

Przyczyn tego byo nie tyle sabe zaludnienie, ile brak pienidzy. Z powodu bowiem trudnoci ywnociowych wodzowie zabrali ze sob niewiele wojska, tyle tylko, ile wedug przypuszcze mogo si wyywi w warunkach wojennych na miejscu; skoro za po przybyciu odnieli zwycistwo w bitwie oczywicie w przeciwnym wypadku nie byliby w stanie umocni obozu to i wtedy take nie wszyscy, jak si zdaje, walczyli, lecz z powodu braku ywnoci cz zaja si upraw roli na Chersonezie i upiestwem.

Przy takim rozproszeniu Grekw atwo mogli Trojanie stawia im opr przez dziesi lat, dorwnujc sile przeciwnika pozostajcego pod murami miasta. Gdyby za Grecy przybyli z dostateczn iloci ywnoci i wsplnymi siami, nie zajmujc si rolnic-.

Przecie, mimo e nie wszyscy walczyli, lecz tylko ta cz, ktra bya kadorazowo pod murami miasta, stawiali jednak Trojanom opr; gdyby za byli prowadzili regularne oblenie, byliby szybciej i z mniejszym trudem zdobyli Troj.

Ale jak z braku pienidzy wydarzenia poprzedzajce wojn trojask byy niepozorne, tak te i owa najgoniejsza ze wszystkich wypraw okazaa si w rzeczywistoci mniejsza od sawy, jaka jej towarzyszya, i od opinii, jaka si o niej ustalia dziki poetom. Jeszcze i po wojnie trojaskiej odbyway si wdrwki ludnoci i zakadano nowe osady, tak e wskutek braku spokoju Grecja nie moga wzr w si. Przewlekajcy si bowiem powrt Hellenw spod Troi doprowadzi do wielu zamieszek; w miastach powstaway czsto walki wewntrzne, a ludno emigrujca wskutek tych walk zakadaa nowe miasta.

Dzisiejsi Beoci, w szedziesit lat po zdobyciu Ilionu wypdzeni z Arny przez Tessalw, osiedlili si w dzisiejszej Beocji, zwanej poprzednio Kadmeid cz ich mieszkaa ju i dawniej na tej ziemi i std wyruszya pod Troj a Dorowie, w osiemdziesit lat po zdobyciu Ilionu, pod wodz Heraklidw opanowali Peloponez.

Z trudem i dopiero po dugim czasie dosza Hellada do spokoju i ustalonego trybu ycia i nie przeywajc ju wdrwek ludnociowych zacza wysya kolonistw; Ateczycy skolonizowali Jonie i wiksz cz wysp, a Peloponezyjczycy wiksz cz Sycylii, Italii i niektre inne obszary Hellady. Wszystko to skolonizowano dopiero po wojnie trojaskiej. Ko ryntyjczycy pierwsi mieli zajmowa si eglarstwem w sposb najbardziej zbliony do dzisiejszego i pierwsze trjrzdwce w Grecji miano zbudowa w Koryncie; okazuje si, e rwnie dla Samijczykw cztery okrty zbudowa koryncki budowniczy.

Od tej daty, kiedy Amejnokles przyby na Samos, do koca obecnej wojny mino mniej wicej trzysta lat. Najstarsz bitw morsk, o ktrej wiemy, stoczyli Koryn tyjczycy i Korkirejczycy; od tej bitwy do koca obecnej wojny upyno okoo dwustu szedziesiciu lat.

Koryntyj czycy, mieszkajc w miecie pooonym na midzymorzu, zawsze zajmowali si ywo handlem, gdy Hellenowie w dawnych czasach raczej komunikowali si ze sob drog ldow ni morsk. Poniewa mieszkacy Peloponezu i pozostaego obszaru Hellady przecigali przez kraj koryncki, Koryntyj czycy wzbogacili si bardzo, jak na to wskazuj take dawni poeci, ktrzy dali temu krajowi nazw bogatego". A kiedy Hellenowie zaczli wicej zajmowa si eglug, Koryntyjczycy, zaopatrzywszy si we flot, tpili korsarstwo i stworzyli w swoim miecie orodek handlu morskiego i ldowego.

Miasto ich, czerpic std dochody, wzroso w potg. Rwnie Joczycy, ale ju znacznie pniej, za panowania pierwszego krla perskiego Cyrusa i za syna jego Kambizesa, doszli do posiadania floty; walczc z Cyrusem opanowali na pewien czas tamtejsze morze. Rwnie Fokajczycy, kiedy zakadali koloni w Massalii, pokonali Kar tagiczykw w bitwie morskiej. Byy to najpotniejsze floty wczesne. Okazuje si jednak, e nawet i te floty, chocia budowane ju wiele pokole po wojnie trojaskiej, miay mao trjrzdowcw, posugiway si jeszcze pidziesiciowiosowcami i dugimi statkami, jak w owych czasach wojny trojaskiej.

Takie wic byy floty Hellenw zarwno dawne jak i nowsze. Ci za, ktrzy je posiadali, rozszerzali sw potg zdobywajc dochody i opanowujc inne pastwa. Podpywali bowiem do wysp i podbijali je, a dokonywali tego zwaszcza ci, ktrzy nie mieli pod dostatkiem ziemi.

Wojen ldowych, prowadzcych do stworzenia jakiej potgi, nie byo; te za, ktre byy, toczyy si midzy najbliszymi ssiadami. Rwnie nie podejmowali Hellenowie wypraw poza granice, z dala od wasnego kraju, zmierzajcych do podboju innych narodw. Ani bowiem mniejsze miasta nie grupoway si jako podlege dokoa pastw silniejszych, ani te nie wizano si w przymierza na rwnych prawach w celu podejmowania wsplnych wypraw, lecz raczej prowadzono wojny ssiedzkie.

Raz tylko w owych odlegych czasach, podczas wojny Chalkidy z Eretri, podzielia si caa Hellada tworzc dwa wrogie sobie obozy. Rne szczepy greckie napotykay rne przeszkody na drodze swego rozwoju. Tyrani, ktrzy nastali w pastwach greckich, dbajc tylko o wasn korzy, o samych siebie i o powikszenie potgi wasnego domu, starali si jedynie o zapewnienie moliwie jak najwikszego bezpieczestwa w swoich pastwach, nie dokonali te adnego czynu godnego uwagi, co najwyej prowadzili niekiedy spory z ssiadami.

Do najwikszej potgi doszli tyrani na Sycylii. W ten sposb przez dugi czas bya Hellada hamowana w rozwoju, tak e nie moga zdoby si wsplnie na aden wielki czyn i rozdzielona na poszczeglne pastwa nie miaa mielszych koncepcji.

W kocu Lacedemoczycy usunli tyranw z Aten i z pozostaych pastw Hellady, ktra dawniej przewanie bya pod ich. Lacede mon, od zaoenia go przez mieszkajcych tam obecnie Do rw, mimo e najduej nkany walkami wewntrznymi, spord wszystkich pastw, ktre znamy, mia od najdawniejszych czasw dobre prawa i nie mia tyranw; przy kocu obecnej wojny upyno nieco wicej ni czterysta lat, odkd u Lacedemoczykw panuje wci ten sam ustrj polityczny; dziki temu silni, wpywali na form rzdw take w innych pastwach. Ot w niewiele lat po usuniciu tyranw doszo do bitwy pod Maratonem midzy Persami a Ate czykami.

W chwili grocego niebezpieczestwa Lacedemoczycy, jako najpotniejsi, stanli na czele zjednoczonych do wojny Hellenw, Ateczycy za, zdecydowawszy si w obliczu nadcigajcych Medw na opuszczenie miasta, przenieli si z dobytkiem na okrty i dziki temu stali si narodem eglarzy. Niedugo po wsplnym odparciu barbarzycw podzielili si Hellenowie na dwa obozy, i to zarwno ci, ktrzy odpadli od krla perskiego, jak i ci, ktrzy wsplnie przeciw niemu walczyli.

Jedni przyczyli si do Ateczykw, inni do Lacedemoczykw, te bowiem pastwa okazay si najpotniejsze; jedni bowiem byli silni na ldzie, a drudzy na morzu. Przez krtki tylko czas trwao przymierze midzy tymi dwiema potgami, nastpnie za, porniwszy si midzy sob, Lacedemoczycy i Ateczycy, wspierani przez sprzymierzecw, walczyli przeciw sobie, a inni Hellenowie, w wypadku jakiego sporu, przyczali si do jednej lub drugiej strony.

Wskutek tego przez cay okres od wojen perskich a do obecnej wojny Ateczycy i Lacedemoczycy yli czciowo w stanie rozejmu, czciowo w stanie wojny, wojujc albo midzy sob, albo przeciw wasnym sprzymierzecom odpadajcym od nich; dziki temu wydoskonalili sw sztuk wojenn i nabrali w niej wikszego dowiadczenia, uczc si wrd niebezpieczestw.

Lacedemoczycy sprawowali hegemoni nad swymi sprzymierzecami nie dajc od nich daniny. Starali si jedy-. Ateczycy za zabrali z biegiem czasu okrty swoim sprzymierzecom z wyjtkiem Chiotw i Lesbijczykw i ustanowiwszy danin kazali j wszystkim paci. W ten sposb ich wasne wyposaenie wojenne, z jakim wyruszali na obecn wojn, byo wiksze od tego, jakie mieli kie dykolwiek w czasach najwyszego rozkwitu razem ze swoimi sprzymierzecami, gdy siy ich nie byy jeszcze uszczuplone.

Taki oto obraz staroytnoci staraem si ustali na podstawie przeprowadzonych poszukiwa; zreszt trudno jest dawa wiar kademu dowolnemu wiadectwu. Tradycj ustn o dawnych wypadkach przyjmuj ludzie bezkrytycznie, nawet jeli odnosi si do ich wasnego kraju. Harmodios i Arystogejton w owym dniu, gdy ju mieli wykona zamach, powzili podejrzenie, e kto z wtajemniczonych uprzedzi Hippiasa, i wstrzymali si od zamachu na niego.

Take o wielu innych sprawach, i to wspczesnych, a nie dawnych i zatartych w pamici, maj Hellenowie faszywe wyobraenia; i tak na przykad myl, e krlowie lacedemoscy oddaj przy gosowaniu po dwa gosy, a nie jeden, albo e Lacedemoczycy maj tzw.

Tak to wikszo niewiele troszczy si o znalezienie prawdy i raczej skonna jest przyjmowa gotowe opinie. Jednake nie zbdziby ten, kto by na podstawie wyej przytoczonych dowodw nabra przekonania, e wanie tak byo, jak to przedstawiem, i nie powinien ufa poetom, ktrzy upikszali i wyolbrzymiali przeszo, ani te logografom, ktrzy przedstawiali wypadki w sposb raczej interesujcy ni prawdziwy.

S to bowiem rzeczy nie dajce si udowodni i takie,. Suszne byoby tedy mniemanie, e osignem opierajc si na oczywistych dowodach rezultaty wystarczajce, jeli si zway, e idzie o tak zamierzch przeszo.

Chocia ludzie zawsze t wojn, w ktrej bior udzia, uwaaj za najwiksz, a po jej zakoczeniu raczej podziwiaj dawniejsze, to wystarczy jednak spojrze na fakty, eby si przekona, e obecna wojna bya mimo wszystko wiksza od innych. Wierne odtworzenie przemwie, wygoszonych przez poszczeglnych mwcw bd przed wojn, bd w czasie jej trwania, byo rzecz trudn zarwno dla mnie, ktry ich sam suchaem, jak i dla tych, ktrzy mi je przekazywali; tote uoyem je tak, jakby wedug mnie najodpowiedniej do okolicznoci mg przemwi dany mwca, trzymaem si jednak jak najbliej zasadniczej myli mw rzeczywicie wypowiedzianych.

Jeli za idzie o wypadki wojenne, nie uwaaem za suszne spisywa tego, czego si dowiedziaem od pierwszego lepszego wiadka, lub tego, co mi si zdawao, ale tylko to, czego sam byem wiadkiem, albo to, co syszc od innych, z najwiksz moliwie cisoci i w kadym szczegle zbadaem; trudno za byo doj prawdy, poniewa nie zawsze wiadkowie byli zgodni w przedstawianiu tych samych wypadkw, lecz podawali je zalenie od sympatii dla jednej lub drugiej strony walczcej i zalenie od swej pamici.

Jeli chodzi o suchaczy, to dzieo moje, pozbawione bani, wyda im si moe mniej interesujce, lecz wystarczy mi, jeli uznaj je za poyteczne ci, ktrzy bd chcieli pozna dokadnie przeszo i wyrobi sobie sd o takich samych lub podobnych wydarzeniach, jakie zgodnie ze zwyk kolej spraw ludzkich mog zaj w przyszoci. Dzieo moje jest bowiem dorobkiem o nieprzemijajcej wartoci, a nie utworem dla chwilowego popisu. Spord dawniejszych wydarze najwaniejszymi byy wojny perskie, ale rozstrzygnito je szybko w dwu bitwach morskich i dwu ldowych; obecna za wojna bya dugotrwaa i tyle cierpie przypado w udziale Helladzie, ile nigdy przedtem w rwnie dugim okresie.

Nigdy bowiem przedtem nie zdobyli. S te miasta, ktre po zdobyciu zostay skolonizowane przez zupenie now ludno. Nigdy te przedtem nie byo takiej fali wysiedle ani takiego przelewu krwi wskutek dziaa wojennych i walk domowych. Rzeczy, ktre dawniej znano tylko ze syszenia, ale ktre raczej rzadko znajdoway potwierdzenie w rzeczywistoci, obecnie utraciy sw niewiarygodno: niezwykle silne trzsienia ziemi na duych obszarach, zamienia soca, zdarzajce si czciej, ni to z dawniejszych czasw wspominano, wielkie susze i spowodowane przez nie klski godowe, a przede wszystkim zaraza, ktra w powanym stopniu spustoszya i czciowo zniszczya Hellad wszystko to szo rwnoczenie z t wojn.

Powody za zerwania rozejmu i punkty sporne podaj od razu na wstpie, aeby nikt w przyszych wiekach nie mia wtpliwoci, z jakiego powodu wybucha tak wielka wojna midzy Hellenami. Ot za najistotniejszy powd, chocia przemilczany, uwaam wzrost potgi ateskiej i strach, jaki to wzbudzio u Lacedemoczykw; natomiast powody oficjalnie podawane, dla ktrych obie strony zerwawszy rozejm stany na stopie wojennej, byy nastpujce: Przy wjedzie do Zatoki Joskiej, po prawej stronie, ley miasto Epidamnos; mieszkaj dookoa niego barbarzyscy Taulantyjczycy, szczepu illiryjskiego.

Miasto owo zbudowali jako sw koloni Korkirejczycy, a zaoycielem jego by Falios, syn Eratoklejdesa, z pochodzenia Koryntyjczyk z rodu Heraklidw, przyzwany wedug starego prawa zwyczajowego z metropolii; w kolonizacji za wzili udzia rwnie niektrzy Koryntyjczycy i inni Dorowie.

Z biegiem czasu miasto Epidamnijczykw wzroso i miao wielk liczb ludnoci; jednake wskutek sporw wewntrznych, ktre jak mwi trway u nich dugie lata, doznali Epidamnijczycy wielu strat w wojnie prowadzonej z okolicznymi barbarzycami i znacznie osabli. W ostatnich czasach, tu przed wspczesn nam wojn, lud epidam-. Mieszkacy Epidamnos, uciskani przez przeciwnikw, wysyaj posw do Korkiry jako do miasta macierzystego z prob, eby Korkirejczycy nie patrzyli obojtnie na ich zagad, lecz doprowadzili do zgody midzy nimi a emigrantami i pooyli kres wojnie z barbarzycami.

Posowie prosili o to usiadszy w charakterze bagalnikw w wityni Hery, lecz Korkirejczycy nie uwzgldnili ich proby i odprawili ich z niczym. Epidamnijczycy widzc, e nie otrzymaj adnej pomocy od Korkirejczykw, nie wiedzieli, jak sobie poradzi. Wysali wic delegacj do Delf z zapytaniem do.

Bg odpowiedzia, e powinni miasto powierzy Koryntyjczykom i przyj ich kierownictwo. Epidamnijczycy przybyli wic do Koryntu i zgodnie z zaleceniem, wyroczni oddali swe miasto Koryntyjczykom jako koloni, wskazujc na to, e zaoyciel Epidamnos pochodzi z Koryntu, i powoujc si na wyroczni; prosili te, eby nie patrzono obojtnie na ich zagad, lecz by udzielono im pomocy.

Koryntyj czycy podjli si tego przekonani o susznoci sprawy, uwaajc, e Epidamnos jest ich koloni w nie mniejszym stopniu ni koloni Korkirejczykw. Powodowali si przy tym take nienawici do Korkirejczykw, poniewa Korkira, mimo e bya koloni korynck, lekcewaya Koryntyjczykw. Korkirejczycy podczas wsplnych uroczystoci religijnych nie okazywali Koryntyjczykom uwiconych prawem zwyczajowym oznak czci ani nie wzywali obywatela korynckiego do inaugurowania ofiar, tak jak wszystkie inne kolonie, lecz lekcewayli Korynt dorwnujc wwczas potg finansow najbogatszym pastwom helleskim, a pod wzgldem przygotowania wojennego nawet je przewyszajc.

Nieraz te chepili si, e flot znacznie nad Koryntem gruj, jako e na Korkirze mieszkali ongi Feakowie, ktrzy mieli saw doskonaych eglarzy: dlatego te tym gorliwiej pracowali nad rozbudow marynarki i sia ich bya nie-. Koryntyjczycy, uraeni tym wszystkim, z radoci wysali pomoc do Epidamnos wzywajc kadego chtnego, eby szed w charakterze kolonisty, i posyajc zaog zoon z Amprakiotw, Leukadyjczykw i swoich wasnych obywateli.

Wyruszyli za drog ldow do Apollonii, ktra bya koloni korynck, unikajc drogi morskiej z obawy przed Korkirejczykami. Korkirejczycy dowiedziawszy si, e nowi osadnicy i zaoga przybyli do Epidamnos, a kolonia oddaa si w opiek Koryntyjczykom, rozgniewali si. Wypynli natychmiast w dwadziecia pi okrtw, a pniej wysali jeszcze drug eskadr i wzywali zoliwie Epidamnijczykw do przyjcia z powrotem emigrantw i do odprawienia zaogi i osadnikw przysanych przez Korynt.

Emigranci bowiem przybywszy do Korkiry, wskazujc na znajdujce si tam groby swych przodkw i na wsplne pochodzenie, prosili Korkirejczykw o sprowadzenie ich z powrotem do Epidamnos. Epidamnijczycy nie usuchali Korkirejczykw.

Korkirejczycy wyruszyli wic przeciw nim w czterdzieci okrtw, wiozc ze sob emigrantw, by ich osadzi z powrotem w Epidamnos, dobrali sobie rwnie posiki od barbarzycw. Przybywszy pod miasto ogosili, e zarwno Epidamnijczycy, jeli chc, jak i obcy obywatele mog bez przeszkd miasto opuci, jeli za nie opuszcz, bd uwaani za nieprzyjaci.

Kiedy to wezwanie nie odnioso skutku, Korkirejczycy zaczli oblega miasto a ley ono na midzymorzu. Znalazo si te wielu takich, ktrzy wyjedali, i wielu takich, ktrzy skadali pienidze. Poprosili take Megaryjczykw o eskort na morzu na wypadek, gdyby Korkirejczycy chcieli im w drodze przeszko-.

Korkirejczycy, dowiedziawszy si o przygotowaniach, zabrali ze sob posw lacedemoskich i sykioskich i udawszy si z nimi do Koryntu wezwali Koryntyjczykw do wycofania z Epidamnos zaogi i kolonistw. Twierdzili, e Korynt nie ma do Epidamnos prawa; jeli za Koryntyjczycy s przeciwnego zdania, mona odda spraw sdowi polubownemu zoonemu z przedstawicieli tych pastw peloponeskich, na ktre obie strony wyra zgod; ktrej stronie zostanie przyznana kolonia, ta bdzie nad ni sprawowa wadz.

Chcieli rwnie spraw przekaza wyroczni delfickiej, ostrzegali za przed wojn. Owiadczyli, e w przeciwnym wypadku, wobec stosowania przemocy, oni te bd zmuszeni ze wzgldu na swj interes postara si o innych ni obecnie przyjaci, czego sobie nie ycz. Koryntyjczycy odpowiedzieli im, e zgodz si na rozpatrzenie sprawy, jeli Korkirejczycy wycofaj przedtem spod Epidamnos okrty i barbarzycw; twierdzili, e nie wypada, aby oni si procesowali, a Epidamnijczycy znosili oblenie.

Na to odpowiedzieli Korkirejczycy, e uczyni to, jeli rwnie Koryntyjczycy wycofaj swoich z Epidamnos. Zgadzali si rwnie na to, eby obie strony pozostay na dotychczasowych stanowiskach i zawary rozejm do chwili rozsdzenia sprawy.

O tym wszystkim nie chcieli sysze Koryntyjczycy; skoro tylko obsadzili okrty zaog i sprzymierzecy si zjawili, wysali herolda z wypowiedzeniem wojny Korkirze.

Nastpnie, wyruszywszy w siedemdziesit pi okrtw i dwa tysice hoplitw, pynli ku Epidamnos na wojn z Korkirejczykami: nad flot dowdztwo sprawowa Arysteus, syn Pellichosa, Kallikrates, syn Eurytymosa, i Izarchidas, syn Izarcha.

Skoro znaleli si. Kiedy za herold nie przywiz pokojowej odpowiedzi od Koryntyjczykw, Korkirejczycy flot sw w liczbie osiemdziesiciu okrtwgdy innych czterdzieci oblegao Epidamnos obsadzili pen zaog i wypynli naprzeciw, a ustawiwszy si w szyk bojowy stoczyli bitw morsk i odnieli wietne zwycistwo zniszczywszy pitnacie okrtw korynckich. Przypadek chcia, e tego samego dnia take tym Korkirejczykom, ktrzy oblegali Epidamnos, udao si doprowadzi miasto do kapitulacji na takich warunkach, e obcy obywatele mieli zosta sprzedani w niewol, Koryntyjczycy za uwizieni a do dalszej decyzji.

Po bitwie morskiej Korkirejczycy, postawiwszy pomnik zwycistwa na przyldku Korkiry Leukimne, Koryntyjczykw uwizili, a wszystkich innych jecw zabili. Kiedy za Koryntyjczycy i ich sprzymierzecy, ponisszy klsk, odpynli z flot do domu, Korkirejczycy opanowali cae tamtejsze morze; popynwszy do kolonii korynckiej Leukady, spustoszyli j, a Killene, gdzie byy warsztaty okrtowe, spalili za to, e Elejczycy dostarczyli Koryntowi okrtw i pienidzy. I przez bardzo dugi czas po bitwie morskiej panowali Korkirejczycy nad morzem i podpywajc gnbili sprzymierzecw Koryntu; dopiero z nastaniem lata Koryntyjczycy wysali flot i wojsko ldowe ze wzgldu na cikie pooenie sprzymierzecw.

Rozoyli si obozem koo Aktion i Chejmerion w Tesprotydzie dla ochrony Leukady i reszty pastw z nimi zaprzyjanionych. Po przeciwnej stronie stanli na Leukimne z flot i z wojskiem ldowym Korkirejczycy. Obie strony nie nacieray jednak na siebie, lecz obozujc naprzeciw przez cae lato z nastaniem zimy powrciy do domu. Przez cay rok po bitwie morskiej i przez rok nastpny Koryntyjczycy, prowadzc zawzicie wojn z Korkirejczykami, budowali okrty i przygotowywali olbrzymi flot, a wiolarzy. Postanowili wic uda si do Aten i zawrze z nimi przymierze, aby uzyska jak pomoc.

Koryntyjczycy za, dowiedziawszy si o tym, wysali rwnie poselstwo do Aten w obawie, eby flota ateska poczona z korkirejsk nie przeszkodzia im w prowadzeniu wojny wedug ich woli. Kiedy za zwoano zgromadzenie ludowe, posowie obu stron wystpili z mowami skierowanymi przeciw sobie. Korkirejczycy przemwili w ten sposb: Ateczycy, jest rzecz suszn, eby kady, kto udaje si do innych z prob o pomoc, a nie moe powoa si ani na wielk usug przedtem przez siebie wywiadczon, ani na zwizki przymierza a to zachodzi wanie w naszym wypadku wykaza na wstpie, e jego proba przynosi korzy tym, ktrych prosi, a w kadym razie, e przynajmniej nie jest dla nich szkodliwa, nastpnie za, e bdzie odczuwa trwa wdziczno; jeli za tego jasno nie udowodni, nie moe czu urazy w razie odmowy.

Korkirejczycy, wysyajc nas z prob o zawarcie przymierza, wysali nas rwnie w tej wierze, e potrafi wam zagwarantowa pewno co do wyej wymienionych punktw. Co prawda tak si skada, e dotychczasowe nasze postpowanie stoi w sprzecznoci z nasz prob i dla naszej sprawy w obecnej sytuacji jest niekorzystne. Przychodzimy teraz prosi o przymierze innych, z wasnej bowiem woli z nikim dotychczas nie jestemy sprzymierzeni, i to jest wanie powodem naszego osamotnienia w wojnie z Koryntem.

To, co dawniej wydawao si nam mdr przezornoci, a mianowicie niech do zawierania przymierzy, ktre by potem zmuszay do naraania si dla cudzej sprawy, obecnie okazao si krtkowzrocznoci i saboci.

W stoczonej bitwie morskiej sami odparlimy wprawdzie Koryntyjczykw, teraz jednak ruszaj oni na nas z wiksz si zebran z Peloponezu i z caej Hellady.

Widzimy, e nie jestemy w stanie pokona ich wasnymi sia-. Jeli nas posuchacie, to fakt, e was o pomoc prosimy, bdzie dla was pod wielu wzgldami korzystny. Po pierwsze dlatego, e przyjdziecie z pomoc nie stronie krzywdzcej innych, lecz pokrzywdzonej; nastpnie dlatego, e przyjwszy do swego przymierza pastwo, ktrego najwysze dobro jest zagroone, zobowiecie nas do wiecznej wdzicznoci; prcz tego mamy flot najsilniejsz w Grecji nie liczc waszej.

I pomylcie, czy noe si zdarzy szczliwszy dla was, a bardziej przykry dla nieprzyjaci traf od tego, e potga, dla ktrej pozyskania dalibycie wiele pienidzy i wywiadczylibycie wiele usug, obecnie zjawia si sama, bez wezwania?

Oddaje si wam ona bez niebezpieczestw i wydatkw z tym zwizanych, przynosi wam prcz tego saw na caym wiecie, wdziczno tych, ktrym pomoecie, a wam samym si.

Otrzyma to wszystko za jednym razem udao si niewielu pastwom na przestrzeni wiekw; niewiele te pastw proszc o przymierze przynosi tym, ktrych o to prosi, bezpieczestwo i saw w nie mniejszym stopniu, ni je od nich otrzymuje. Jeli za kto z was sdzi, e wojny, w ktrej moglibymy wam by uyteczni, nie bdzie, to si myli; nie dostrzega bowiem, e Lacedemoczycy ze strachu przed wami doprowadz do wojny i e Koryntyjczycy maj u nich wpywy; bdc waszymi wrogami chc oni najpierw nas pobi, by pniej was zaatakowa, abymy jako wsplni ich wrogowie nie stanli razem przeciw nim; d do osignicia przynajmniej jednego z dwu celw: albo nas zniszczy, albo wzmocni samych siebie.

Naszym z kolei zadaniem jest zapobiec obu moliwociom przez to, e jedna strona zaofiaruje przymierze, a druga przyjmie t propozycj; raczej powinnimy uprzedzi ich ataki ni czeka, a bdziemy zmuszeni do ich odpierania. Gdyby za Koryntyjczycy twierdzili, e przyjcie nas do waszego zwizku jest rzecz niesprawiedliw, dlatego e jestemy.

Sposb, w jaki postpuj z nami, swymi pobratymcami, niech bdzie dla was przestrog, abycie nie dali si wyprowadzi w pole ich zwodniczym argumentom ani nie ulegli ich otwartym probom; najtrwalsz bowiem gwarancj bezpieczestwa osiga ten, kto nie musi aowa, e przysuy si swoim nieprzyjacioom.

Nie zerwiecie rwnie rozejmu z Lacedemoczykami przyjmujc nas; jestemy bowiem sprzymierzecami i jednej, i drugiej strony. Powiedziane jest bowiem w ukadzie atesko-lacedemoskim, e kade pastwo helleskie, nie bdce sprzymierzecem adnej z obu stron, moe si doczy do tej strony, do ktrej doczy si ma ochot. I dziwne byoby, jeliby Koryntyjczycy werbujc marynarzy wrd swoich sprzymierzecw na obszarze caej Hellady, a nawet w pastwach wam podlegych, mogli nam przeszkadza w uzyskaniu jakiej pomocy i w zawarciu przymierza, ktre dla wszystkich jest dostpne.

A jeli Koryntyjczycy bd wam wyrzuca, ecie si zgodzili na nasz prob, to o wiele wiksze pretensje bdziemy mie my, jeli si nie zgodzicie; w tym wypadku bowiem odepchniecie pastwo znajdujce si w niebezpieczestwie i nie bdce waszym wrogiem, a nie przeciwstawicie si Koryntyj czykom, waszym wrogom i napastnikom, i jeszcze pozwolicie, eby czerpali si z krajw wam podlegych. Lecz to byoby niesprawiedliwe: naley albo zabroni werbunku na ziemiach podlegych, albo i nam w sposb, jaki uznacie za waciwy, przyj z pomoc, a najlepiej otwarcie nam pomc przyjwszy do zwizku.

Zgodnie za z tym, co powiedzielimy ju na pocztku, przynosimy wam wiele korzyci; najwaniejsza z nich jest ta. Wobec tego, e nie pastwo ldowe, ale morskie ofiaruje wam przymierze, odrzucenie go nie moe by dla was obojtne. Przede wszystkim powinnicie, jeli to ley w waszej mocy, nie dopuci, eby kto inny posiada flot, a jeli tq jest niemoliwe, zwiza si przyjani z tym, kto jest na morzu najsilniejszy. Ten za, kto mimo e rozumie korzyci przez nas przedstawione, obawia si, eby przekonany tymi argumentami nie zerwa traktatu atesko-peloponeskiego, niech wie, e ta jego obawa, jeli si do niej doczy istotna sia, raczej przerazi nieprzyjaci, podczas gdy pewno siebie, jak mie bdzie, jeli nas do zwizku nie przyjmie, mniej wzbudzi strachu w silnym wrogu, poniewa w istocie bdzie saboci.

Niech pamita i o tym, e w tej chwili podejmuje decyzj w nie mniejszym stopniu w sprawie samych Aten co Korkiry, i o tym, e wcale nie najlepiej dba o dobro ojczystego miasta, jeli w obliczu nadcigajcej i niemal rozpocztej wojny, mylc tylko o chwili obecnej, waha si przyj do zwizku kraj, ktrego przyja albo nieprzyja ma zasadnicze znaczenie.

Kraj nasz ley bowiem na drodze do Italii i Sycylii, tak e moe przeszkodzi flocie italskiej i sycylijskiej w przedostaniu si do Peloponezyj czykw, a przeciwnie, waszej flocie uatwi przedostanie si na tamt stron.

Prcz tego nasz kraj daje wam take pod innymi wzgldami wiele korzyci. Abycie za mogli osdzi, e nie naley nas odrzuca, podajemy zwile dla wszystkich razem i kadego z osobna nastpujcy argument.

Trzy s w Helladzie godne uwagi potgi morskie: wasza, nasza i koryncka; jeli dozwolicie, eby z tych trzech potg dwie zczyy si w jedn i eby Koryntyjczycy najpierw nas pochonli, to pniej bdziecie musieli walczy na morzu z poczonymi siami Korki rejczykw i Peloponezyjczykw; przyjwszy za nas do zwizku bdziecie mieli w razie wojny flot powikszon o nasze okrty. Tak przemwili Korkirejczycy, po nich za Koryntyjczycy w ten sposb:. Twierdz Korkirejczycy, e nie zawierali przymierza z nikim kierujc si roztropn powcigliwoci.

W rzeczywistoci obrali tak polityk nie z dobrych, lecz ze zbrodniczych pobudek, nie chcieli bowiem mie adnego sprzymierzeca ani wiadka swych niesprawiedliwoci i w ten sposb pragnli oszczdzi sobie wstydu. Rwnoczenie dogodne i niezalene pooenie ich pastwa pozwala im o wiele atwiej wystpowa w roli sdziw, jeli kogo skrzywdz, niby to miao miejsce, gdyby byli zwizani ukadami; sami bowiem bardzo rzadko odwiedzaj swoich ssiadw, podczas gdy u nich z koniecznoci lduje bardzo wielu cudzoziemcw.

Istotny powd owego wspaniaego odosobnienia, ktrym si zasaniaj, nie ley w tym, e nie chc bra udziau w krzywdzeniu innych, lecz w tym, e chc sami w pojedynk krzywdzi i, gdzie maj przewag, uywa przemocy, a gdzie si da, po kryjomu oszukiwa i nie wstydzi si, jeli co zagarn. Przecie gdyby byli ludmi jak sami o sobie mwi uczciwymi, to im bardziej kraj ich byby niedostpny dla ssiadw, tym wiksz mieliby mono okazania uczciwoci proponujc sami sdy rozjemcze i przyjmujc ich wyroki.

Ale ani w stosunku do innych, ani w stosunku do nas nie s takimi, za jakich chc uchodzi. Bdc nasz koloni, oderwali si od nas zupenie, a teraz prowadz z nami wojn twierdzc, e nie na to wysano ich jako kolonistw, eby mieli krzywd od nas doznawa. My za twierdzimy, e nie na to wysalimy ich jako kolonistw, eby si naraa na ich obelgi, lecz eby mie nad nimi hegemoni i nalen od nich cze.

Wszystkie inne nasze kolonie szanuj nas, jestemy pastwem najbardziej lubianym przez swych kolonistw; jasn jest te rzecz, e jeli. A nawet gdybymy naprawd zawinili, to czy nie piknie byoby z ich strony ustpi przed naszym gniewem? Wtedy okrylibymy si hab, gdybymy uyli gwatu w stosunku do skromnego miasta. Lecz uniesieni but i bezwzgldnoci, jak niesie ze sob bogactwo, dopucili si wielu przewinie w stosunku do nas. Kiedy nieprzyjaciele niszczyli Epidamnos bdcy nasz wasnoci, nie ujmowali si za nim; teraz za, kiedymy przyszli na pomoc temu miastu, opanowali je gwatem i dzier w swym posiadaniu.

Powiadaj wprawdzie, e pragnli naprzd zaatwi spraw przed sdem rozjemczym, lecz wezwanie do arbitrau moe tylko wtedy by brane powanie, jeli propozycj t stawia nie ten, kto znajduje si w sytuacji korzystniejszej i zabezpieczonej, ale ten, kto uzgodni swoje sowa z czynami, zanim jeszcze za bro chwyci. Ci za wystpili z piknie brzmic propozycj sdu rozjemczego nie przed obleniem miasta, lecz wtedy dopiero, kiedy doszli do przekonania, e nie bdziemy si temu przyglda bezczynnie.

Teraz przychodz tutaj nie zadowalajc si tym, e ju tam popenili niesprawiedliwo, i staraj si namwi was nie do przymierza, lecz do udziau w krzywdzeniu innych i do przyjcia ich, kiedy si z nami pornili. Powinni byli zjawi si u was wtedy, gdy jeszcze czuli si cakiem bezpieczni, a nie teraz, kiedy nas skrzywdzili, a sami znajduj si w niebezpieczestwie, kiedy macie udzieli im pomocy, chocia dotychczas potga ich nie staa u waszego boku, i kiedy w naszych oczach na rwni z nimi macie na siebie bra win, chocia nie uczestniczylicie w ich niesprawiedliwociach; gdyby byli ju dawno poczyli sw potg z wasz, mogliby obecnie domaga si, bycie wsplnie ponieli skutki ich postpowania!

Wykazalimy wic, e przychodzimy do was ze susznymi skargami i e Korkirejczycy stosuj gwat i s zachanni. Obecnie musimy was przekona, e przyjmujc ich postpilibycie niesprawiedliwie. Jeli bowiem mwi si w traktacie, e kade z pastw, ktre nie jest wymienione w ukadzie, moe przystpi do zwizku z tym pastwem, z ktrym zwiza si ma ochot, to postanowienie to nie odnosi si do takich, ktrzy szukaj przymierza na szkod innych, lecz do takich, ktrzy nie odsuwajc si od innych potrzebuj opieki, a swoim opiekunom, jeli s oni rozsdni, nie sprowadz na kark wojny zamiast pokoju.

To wanie mogoby si wam przydarzy, gdybycie nas nie posuchali, gdy przyjmujc ich stalibycie si nie tylko ich pomocnikami, ale rwnie z naszych sprzymierzecw naszymi wrogami. Jeeli bowiem pjdziecie z nimi, bdziemy musieli bronic si przed Korkir, broni si rwnie przed wami.

A przecie waszym obowizkiem jest przede wszystkim zachowa neutralno, a jeli nie, to i z nami przeciw Korkirejczykom gdy z nami macie ukad pokojowy, podczas gdy z Korkir nigdy nie mielicie nawet zwykego zawieszenia broni. Nie wolno dopuci, eby zacz wchodzi w ycie zwyczaj przyjmowania do przymierza tych, ktrzy od kogo innego odpadli.

Kiedy Samijczycy oderwali si od was, a Peloponezyjczycy radzili nad tym, czy im pomc, i zdania ich byy podzielone, nie gosowalimy przeciw wam, lecz jawnie owiadczylimy, e kady ma prawo kara wasnych sprzymierzecw. Jeeli bowiem przyjwszy do swego zwizku winnych pomoecie im, to si okae, e take niektrzy z waszych sprzymierzecw, i to bynajmniej nie najsabsi, przejd na nasz stron; w ten sposb wprowadzicie zwyczaj, ktry raczej obrci si przeciw wam ni przeciwko nam.

Takie wic s zasady prawne, na ktrych si opieramy zwracajc si do was; s one zupenie wystarczajce z punktu widzenia tradycji panujcej wrd Hellenw. Prcz tego jednak zwracamy si do was z wezwaniem i prob twierdzc, e powinnicie si nam obecnie odwdziczy; nie jestemy przecie waszymi nieprzyjacimi, abycie musieli nam szkodzi, z drugiej strony nie jestemy tak dalece zaprzyjanieni, aebycie mogli bez zastrzee na nas liczy.

Majc bowiem kiedy mao. Dziao si to za w okolicznociach, kiedy ludzie, zajci walk ze swymi wrogami, przewanie na nic nie zwracaj uwagi poza zwycistwem, ktre chc osign; tego bowiem, kto im pomaga, uwaaj za przyjaciela, chociaby przedtem by wrogiem, a tego, kto si im sprzeciwia, za wroga, chociaby zreszt by przyjacielem, gdy pod wpywem chwilowej namitnoci mniej si dba nawet o wasne sprawy.

Rozwaywszy to a modsi mog si poradzi starszych powinnicie doj do przekonania, e naley nam rwn miar odpaci. I niechaj nikt nie sdzi, e to wszystko jest wprawdzie suszne, jednake w razie wybuchu wojny nie bdzie korzystne.

Korzy bowiem zasadniczo idzie w parze z uczciwym postpowaniem, a owa przysza wojna, ktr was strasz Korkirejczycy namawiajc do popenienia niesprawiedliwoci, jest jeszcze niepewna; chodzi o to, abycie pod wraeniem owej przyszej, niepewnej jeszcze wojny nie zrobili sobie z Koryntyjczykw wrogw ju teraz, a nie dopiero w przyszoci.

Roztropn jest rzecz usun raczej cie nieufnoci istniejcy midzy nami z dawniejszych czasw z powodu Megary; najwiesza bowiem przysuga wywiadczona w odpowiedniej chwili, nawet chociaby bya niewielka, zdoa usun nawet powaniejsze nieporozumienie.

Nie dajcie si rwnie uwie temu, e ofiaruj wam przymierze wielkiej swojej floty: nie krzywdzc bowiem rwnorzdnych sobie pastw pewniej zdobywa si potg, ni gdy ulegajc pozorom chwilowej korzyci dy si do ryzykownych zdobyczy.